820

 

 

حروف فارسي در ماشينهاي تحرير

 

 

 

چاپ دوم

موسسه استاندارد و تحقيقات صنعتي ايران

موسسه استاندارد و تحقيقات صنعتي ايران تنها سازماني است در ايران كه بر طبق قانون ميتواند استاندارد رسمي فرآورده‏ها را تعيين و تدوين و اجراي آنها را با كسب موافقت شورايعالي استاندارد اجباري اعلام نمايد. وظايف و هدفهاي موسسه عبارتست از:

(تعيين، تدوين و نشر استانداردهاي ملي – انجام تحقيقات بمنظور تدوين استاندارد بالا بردن كيفيت كالاهاي داخلي، كمك به بهبود روشهاي توليد و افزايش كارائي صنايع در جهت خودكفائي كشور - ترويج استانداردهاي ملي – نظارت بر اجراي استانداردهاي اجباري – كنترل كيفي كالاهاي صادراتي مشمول استاندارد اجباري و جلوگيري از صدور كالاهاي نامرغوب بمنظور فراهم نمودن امكانات رقابت با كالاهاي مشابه خارجي و حفظ بازارهاي بين المللي كنترل كيفي كالاهاي وارداتي مشمول استاندارد اجباري بمنظور حمايت از مصرف كنندگان و توليدكنندگان داخلي و جلوگيري از ورود كالاهاي نامرغوب خارجي راهنمائي علمي و فني توليدكنندگان، توزيع كنندگان و مصرف كنندگان – مطالعه و تحقيق درباره روشهاي توليد، نگهداري، بسته بندي و ترابري كالاهاي مختلف – ترويج سيستم متريك و كاليبراسيون وسايل سنجش – آزمايش و تطبيق نمونه كالاها با استانداردهاي مربوط، اعلام مشخصات و اظهارنظر مقايسه اي و صدور گواهينامه هاي لازم).

موسسه استاندارد از اعضاء سازمان بين المللي استاندارد ميباشد و لذا در اجراي وظايف خود هم از آخرين پيشرفتهاي علمي و فني و صنعتي جهان استفاده مينمايد و هم شرايط كلي و نيازمنديهاي خاص كشور را مورد توجه قرار ميدهد.

اجراي استانداردهاي ملي ايران بنفع تمام مردم و اقتصاد كشور است و باعث افزايش صادرات و فروش داخلي و تأمين ايمني و بهداشت مصرف كنندگان و صرفه جوئي در وقت و هزينه‏ها و در نتيجه موجب افزايش درآمد ملي و رفاه عمومي و كاهش قيمتها ميشود.

 

كميسيون استاندارد

حروف فارسي در ماشينهاي تحرير

 

رئيس

رياست چاپخانه بانك ملي ايران

 

شفيعي – حسين

 

اعضاء

عضو هيئت مديره شركت پاوكار ( اليوتي )

 

پاپوبان - كلب

مشاور طرح و بررسي خدمات ماشيني شركت ان ـ سي ـ آر

مهندس الكترونيك

حاتم زاده - حاتم

رئيس اداره روابط بين‏المللي مؤسسه استاندارد

 

ذاكري - مصطفي

طراح و خطاط

 

روحاني - نصرالله

متخصص تايپ و سرپرست قسمت تايپ دانشكده علوم اداري و مديريت بازرگاني

 

روحاني - اشرافيه

شركت آي . بي . ام ايران

مهندس ارتباط

زنگنه - محمد

شركت آي . بي . ام ايران

 

شادمرد - عباس

دبير رشته منشيگري و تايپ دبيرستان

 

فرهودي - مهري

كارشناس مؤسسه استاندارد

 

كيامرز ميلاني - احمد

كارشناس و نماينده شركت مهناز ( المپيا )

 

نبيلي - اسفنديار

 

دبير

كارشناس مؤسسه استاندارد و تحقيقات صنعتي ايران

 

توانگر - جمشيد

فهرست مطالب

 

مقدمه

استاندارد حروف , اعداد و علامات در ماشينهاي تحرير فارسي

هدف و دامنه كاربرد

تعاريف

انواع ماشين تحرير

كليدهاي حرفي

كليدهاي عملكرد ماشين تحرير

تعداد حروف, علامات و اعداد

ترتيب حروف, علامات و اعداد

شكل حروف, علامات و اعداد

پيوست شماره 1 ـ تعداد , ترتيب و شكل حروف

پيوست شماره 2 ـ فهرست برخي حروف و علامات اضافي

 

بسمه تعالي

پيشگفتار

 استاندارد حروف , اعداد و علامات در ماشينهاي تحرير فارسي كه به وسيله كميسيون فني حروف فارسي در ماشينهاي تحرير تهيه و تدوين شده در هفتمين جلسه كميته ملي اسناد و تجهيزات اداري مورخ 1351/12/21 تصويب گرديد و پس از تأييد شوراي عالي استاندارد و به استناد ماده يك (( قانون مواد الحاقي به قانون تأسيس مؤسسه استاندارد و تحقيقات صنعتي ايران مصوب 24 آذر ماه 1349)) به عنوان استاندارد رسمي ايران منتشر مي‏گردد . 

 براي حفظ همگامي و هماهنگي با پيشرفتهاي ملي و جهاني در زمينه صنايع و علوم استانداردهاي ايران در مواقع لزوم و يا در فواصل معين مورد تجديد نظر قرار خواهند گرفت و هر گونه پيشنهادي كه براي اصلاح يا تكميل اين استانداردها برسد در تجديد نظر بعدي مورد توجه واقع خواهد شد . 

 بنابراين براي مراجعه به استانداردهاي ايران بايد همواره از آخرين چاپ و تجديد نظر آنها استفاده كرد . 

 در تهيه و تجديد نظر اين استاندارد سعي بر آن بوده كه با توجه به نيازمنديهاي خاص ايران حتي‏المقدور ميان روشهاي معمول در اين كشور و استاندارد و روشهاي متداول در كشورهاي ديگر هماهنگي و همگامي ايجاد شود . 

 لذا با بررسي امكانات و مهارتهاي موجود و اجراي آزمايشهاي لازم استاندارد حاضر با استفاده از منابع زير تهيه گرديد .

ISO / TC 95 / SC 15 NOS 94 & 105

ISO / TC 95 / SC 14 No. 159

DRS 1091

ISO 2126

ISO 3243

ISO 3244

 

  مقدمه

 ماشين تحرير نخستين بار براي زبانهائي كه به خط لاتين نوشته مي‏شوند اختراع گرديد و سپس براي خطهاي ديگر و از جمله خطهاي عربي و فارسي نيز به كار رفت .  يكي از اولين انواع ماشين تحرير دستگاهي بود كه در سال 1873 به وسيله كريستوفر لاتام شولز (Christopher Latham Sholes) به بازار عرضه شد . طرح اين دستگاه چنان بود كه با سرعتي معادل سرعت دست در هنگام نوشتن كار كند و چون برخي ماشين نويسها مي‏خواستند با سرعت بيشتري تايپ كنند ناچار بازوهاي چاپ روي هم سوار مي‏شد و مانع از سرعت آن مي‏گرديد .  براي آن كه ماشين نويس نتواند سرعت بيشتري پيدا كند ترتيب حروف لاتين را به عمد طوري روي كليدها قرار دادند كه مانع از سرعت كار ماشين نويس بشود و اين ترتيب كه بنام ترتيب QWERTY ( از روي حروف رديف اول كليدها ) معروف است هنوز در اغلب كشورها متداول است هر چند كه ساختمان ماشينهاي تحرير تغيير يافته است و اينك مي‏توان با سرعتي بسيار بيشتر از سرعت آن زمان تايپ كرد و ماشين نويسهاي ماهري هم وجود دارند كه مي‏توانند با سرعتي بسيار شگفت انگيزي تايپ كنند . بعدا دانشمندان كشورهاي مختلف تحقيقاتي بر روي ترتيب حروف لاتين بر روي دكمه‏هاي ماشين تحرير به عمل آوردند و توانستند روشهاي منطقي‏تر و عملي‏تري براي آن پيدا كنند كه مثلا كدام حرف بيشتر به كار مي‏رود و كدام انگشت براي تايپ آن بهتر است ولي پيشنهادهاي آنان هرگز جامه عمل نپوشيد زيرا از يك طرف سازندگان ماشين تحرير بايد هزينه‏هاي هنگفتي براي ساختن ماشينهاي جديد صرف نمايند و از سوي ديگر ماشين نويسها كه به روش فعلي عادت كرده‏اند به سختي مي‏توانند عادات خود را تغيير دهند و كار آموزي مجدد آنان هزينه هنگفتي را ايجاب مي‏كند و علاوه بر آن كليه ماشينهاي تحرير فعلي مي‏بايست تعويض يا به نحوي دوباره قابل استفاده شوند و اين خود مستلزم مخارج گزاف ديگري مي‏شد . 

 ماشين تحرير فارسي نيز متأسفانه دچار همين مشكلات گرديد زيرا ابتدا ماشين تحرير را براي زبان عربي اقتباس كردند و معلوم نيست به چه علت حروف را به صورت كاملا غير منطقي و غير علمي روي كليدها پراكنده ساختند و همان ماشينها را با افزودن حروف مخصوص فارسي به ايران نيز وارد كردند . 

 چون استاندارد كردن تعداد و شكل حروف و اعداد و علامات در ماشينهاي تحرير فارسي ضروري بود كميسيوني از نمايندگان توليد كنندگان و مصرف كنندگان و برخي اشخاص ذيعلاقه و خبره تشكيل شد و پس از بررسيهاي جامعي كه درباره اين موضوع به عمل آورد تصميم گرفت كه اولا حداقل تغييرات ممكن را در ترتيب حروف و اعداد و علامات به عمل آورد تا مشكلات مذكور در بالا پديد نيايد ثانيأ حروف , علامات و اعداد در ماشينهاي تحرير فارسي از نظر تعداد , شكل و ترتيب استاندارد شوند تا كليه ماشينهاي تحرير كه به صورت تجاري وارد كشور مي‏شود ( و يا احيانأ بعدا در داخل كشور ساخته مي‏شود ) از جهات مذكور يكنواخت گردند .  فوائد عمده ناشي از اين استاندارد عبارت خواهد بود از :

 الف ـ آسان شدن كار تايپ براي ماشين نويس

 ب ـ يكنواخت شدن تمام ماشينهاي تحرير در دستگاههاي دولتي و خصوصي . 

 ج ـ تسهيل كار آموزي و فراگيري فن ماشين نويسي . 

 د ـ كمك به ساده شدن طرح علامات و حروف و ساخت ماشين تحرير . 

 ضمنأ ابتدا در نظر بود كه حروف و علامات از نظر طرح و نما ( به اصطلاح چاپخانه فيس ) نيز يكنواخت گردد تا بتوان هر مطلبي را با هر ماشين از هر مارك كه باشد به صورت يكنواخت تايپ كرد و مثلا يك گزارش را بين چند ماشين نويس تقسيم كرد و همه تقريبأ يكسان ماشين كنند لكن چون اين امر مغاير با ضروريات پيشرفت و بهتر شدن طرحها و شكلهاي حروف و علامات بود و سليقه‏ها نيز بسيار متنوع و مختلف بود لذا از استاندارد اين امر صرف نظر شد . 

 كميسيون استاندارد حروف , اعداد و علامات ماشينهاي تحرير فارسي ضمنأ چند كار مهم ذيل را انجام داد . 

 اولا ابداع حرف مخصوصي براي ريال كه همراه با اعداد در بانكها و مؤسسات تجاري مصرف فوق‏العاده خواهد داشت . 

 ثانيأ دو حرف " لا " روي ماشينهاي تحرير بود كه كميسيون آنها را تبديل به يكي كرد به طوري كه بتوان از آن استفاده مضاعف نمود و همچنين دو نوع همزه وجود داشت يكي ساكن و ديگري متحرك كه هر دو را يكي كرد و نيز علامات تنوين و نقل قول را از نظر طرح به يك شكل تبديل نمود . 

 ثالثأ بين نقطه و صفر فرق گذاشت و براي هر كدام شكل خاصي در نظر گرفت كه نتايج عملي بسيار دارد . 

 رابعأ شكل اعداد "4" و "5" و "6" را مشخص كرد و بخصوص "5" را به شكل قلب تعيين كرد تا با صفر و يا با هأ گرد ( ه ) اشتباه نشود و سرانجام جاي دو سه حرف و علامت را به علل فني تغيير داد كه عبارت است از جاي " پ " و " چ " كه به پائين صفحه در ميان حروف برده شدند و جاي مد و تشديد نيز تغيير يافت و همچنين براي علامتهاي بعلاوه , منها و ويرگول محل مناسب‏تري تعيين گرديد و چند تغيير مختصر ديگر نيز داده شد كه در متن استاندارد ملاحظه مي‏شود . 

 اين تغييرات طوري است كه هر ماشين نويس با اندكي تمرين مي‏تواند به آساني آنها را فرا گيرد .  ضمنأ ماشينهاي تحرير موجود را مي‏توان با هزينه كمي از نظر ترتيب حروف با اين استاندارد منطبق ساخت . 

 اينك كه استاندارد حروف , اعداد و علامات در ماشينهاي تحرير فارسي براي نخستين بار پس از مدتي تأخير به چاپ مي‏رسد جاي خوشوقتي است كه مي‏توان در بازار ماشينهايي يافت كه طبق همين استاندارد طرح و ساخته شده‏اند و هر كسي مي‏تواند نتايج كار اين كميسيون را مشاهده كند . 

  استاندارد حروف , اعداد و علامات در ماشينهاي تحرير فارسي

  1 ـ هدف و دامنه كاربرد

 در اين استاندارد چگونگي كليدهاي تايپ و تعداد , ترتيب و شكل حروف و اعداد و علامات در ماشينهاي تحرير فارسي كه به صورت تجاري در بازارهاي ايران عرضه مي‏شود تعيين مي‏گردد .  در اين استاندارد از ماشينهاي تحريري كه براي مصارف ماشينهاي حسابگر ( كمپيوتر ) و يا دستگاههاي پيچيده مخابراتي ساخته مي‏شوند بحث نخواهد شد و فقط ماشينهاي تحريري كه براي مصارف عادي اداري ساخته مي‏شوند از جهات فوق استاندارد مي‏گردند . 

  2 ـ تعاريف

 برخي اصطلاحات كه در اين استاندارد به كار رفته است به شرح زير تعريف مي‏گردد :

 2 ـ 1 ـ كليد

 منظور از كليد يا كليد تحرير اهرمهاي متحركي است به شكل دكمه يا ميله در قسمت بروني جلو ماشين تحرير كه چون آنها را حركت دهيم و يا با انگشت به طرف پائين فشار دهيم عمليات تحرير ( تايپ ) صورت مي‏گيرد . 

 كليدهايي كه به شكل دكمه است گاهي دكمه خوانده مي‏شود و آنهايي كه مانند ميله افقي هستند ميله ناميده مي‏شوند . مجموع كليدهاي تايپ را صفحه كليدها مي‏خوانند . كليدها بر دو گونه‏اند :

 الف ـ كليدهاي حرفي ـ كليدهاي حرفي به كليدهايي گفته مي‏شود كه روي آنها حرف , علامت و يا عدد نوشته شده است و با حركت آنها به پائين بازوهاي چاپ يا گوي تحرير حركت مي‏كند و همان حرف يا علامت و يا عدد را ثبت مي‏نمايد .  كليدهاي حرفي معمولا به شكل دكمه‏اند .  روي هر دكمه معمولا دو حرف يا علامت و يا عدد نقش شده است .

 ب ـ كليدهاي عملكرد ماشين ـ كليدهاي عملكرد ماشين آنهايي است كه با حركت آنها برخي عمليات و يا حركات در ماشين صورت مي‏گيرد .  ولي حرف يا علامت و يا عددي تايپ نمي‏شود , مانند كليد فاصله و كليد جدول بندي , برخي كليدهاي عملكرد ماشين به شكل دكمه و برخي به شكل ميله‏اند . 

 2 ـ 2 ـ بازوهاي چاپ

 بازوهاي چاپ اهرمهائي است در قسمت دروني ماشين كه به كليدهاي حرفي متصل است و روي آنها نيز همان حروف , علامات و يا اعداد كه بر روي كليدها ديده مي‏شود قرار دارد .  هنگامي كه يك كليد حرفي فشرده مي‏شود بازوي چاپ متصل به آن به سوي نرده حركت مي‏كند و حرف يا علامت و يا عدد مربوطه را تايپ مي‏كند و مي‏توان آن را بازوي تايپ نيز ناميد . 

 2 ـ 3 ـ گوي تحرير :

 در برخي مدلهاي جديد ماشين تحرير برقي به جاي بازوهاي چاپ , گوي تحرير قرار دارد كه به كليدهاي حرفي متصل است و روي آن نيز حروف و علامات و اعداد منقوش است و چون كليد حرفي به پائين فشرده شود گوي مي‏چرخد و حرف يا علامت و يا عدد لازم را ثبت مي‏كند . 

 يادآوري   انواع ديگري از ماشين تحرير نيز وجود دارد كه قسمت تايپ آن به شكلهاي ديگري غير از بازو يا گوي است مانند صفحه , استوانه , چرخ , ميله و غيره كه چون در ماشينهاي تحرير فارسي براي مصارف معمولي از آنها استفاده نمي‏شود لذا ذكري از آنها نشده است . 

  3 ـ انواع ماشين تحرير

 ماشينهاي تحرير از نظر اين استاندارد به سه دسته به شرح زير تقسيم مي‏شوند :

 3 ـ 1 ـ ماشينهاي تحرير كيفي :

 ماشينهاي تحرير كيفي از لحاظ حجم كوچكتر و از نظر وزن سبك‏تر از انواع ديگر است ( حداكثر وزن 4/5 كيلوگرم ) چنانچه به آساني قابل حمل و نقل است و بخصوص براي استفاده در خانه‏ها , آموزشگاهها و در حين مسافرت ساخته شده است و با دست كار مي‏كند .  اين نوع ماشين تحرير معمولا داراي 42 يا 43 كليد حرفي است و معمولا داراي يك جعبه است كه بتوان آن را به آساني جابجا كرد . 

 3 ـ 2 ـ ماشينهاي تحرير روميزي :

 ماشينهاي تحرير روميزي براي استفاده ثابت بر روي ميز ادارات ساخته مي‏شود و با دست كار مي‏كند .  معمولا اين نوع ماشينها 44 تا 46 كليد حرفي دارند و ممكن است تا 48 كليد حرفي نيز داشته باشند . 

 ماشينهاي تحرير روميزي خود بر دو گونه است يكي نوع متوسط كه وزن آن بين 4/5 تا 10 كيلوگرم است و ديگري نوع بزرگ كه بيش از ده كيلوگرم وزن دارد . 

 3 ـ 3 ـ ماشينهاي تحرير برقي :

 ماشينهاي تحرير برقي نيز به صورت روميزي براي استفاده ثابت در ادارات ساخته مي‏شود اما نيروي محركه آنها كلا يا جزئأ برق است .  اين نوع ماشين معمولا داراي 44 كليد حرفي است . 

  4 ـ كليدهاي حرفي

 4 ـ 1 ـ ترتيب رديفهاي كليدهاي حرفي :

 4 ـ 1 ـ 1 ـ كليدهاي حرفي بر روي صفحه كليدها بايد در چهار رديف موازي افقي قرار داده شوند به طوري كه هر رديف نسبت به رديف جلوتر خود در سطح بالاتري قرار گيرد و رديفها نسبت به هم پله پله به نظر آيند . 

 4 ـ 1 ـ 2 ـ كليدهاي هر رديف نسبت به كليدهاي مجاور بالائي و پائيني بايد انحراف داشته باشند يعني كليدها نبايد به طور عمودي در يك خط مستقيم قرار گيرند . 

 4 ـ 1 ـ 3 ـ رديفهاي كليدها از نظر اين استاندارد از بالا به پائين بايد به نامهاي زير خوانده شوند :

 الف ـ رديف اعداد

 ب ـ رديف بالائي حروف

 ج ـ رديف مياني حروف

 د ـ رديف پائيني حروف

 4 ـ 2 ـ تعداد كليدهاي حرفي :

 4 ـ 2 ـ 1 ـ ماشينهاي تحرير فارسي بايد حداقل داراي چهل و دو و حداكثر داراي چهل و هشت كليد حرفي باشند . 

 4 ـ 2 ـ 2 ـ اساس صفحه كليدهاي صفحه‏اي كه داراي چهل و چهار كليد حرفي است چنانكه در شكل شماره 1 نشان داده شده است .  هر كليد بر روي اين صفحه با شماره‏اي از 1 تا 44 مشخص شده است ( اين شماره‏ها بر حسب ترتيب بازوهاي تايپ در داخل ماشين از چپ به راست مي‏باشد .) 

 4 ـ 2 ـ 3 ـ اگر ماشين تحرير داراي چهل و سه كليد باشد بايد كليد شماره 1 يا كليد شماره 44 از صفحه كليدها كه در بند بالا ذكر شد ( شكل شماره يك ) حذف گردد و حتي‏المقدور بهتر است كليد شماره 1 حذف شود . 

 4 ـ 2 ـ 4 ـ اگر ماشين تحرير داراي چهل و دو كليد باشد بايد هر دو كليد شماره 1 و 44 از صفحه كليدها كه در بالا ذكر شد ( شكل شماره 1) حذف گردد . 

 4 ـ 2 ـ 5 ـ اگر ماشين تحرير داراي چهل و پنج كليد باشد بايد كليد شماره 45 را به صفحه كليدها كه در بالا ذكر شد در سمت راست رديف بالائي حروف ( طبق شكل شماره 1) افزود . 

 4 ـ 2 ـ 6 ـ اگر ماشين تحرير داراي چهل و شش كليد باشد بايد كليدهاي شماره 45 و 46 را به صفحه كليدها كه در بالا ذكر شد ( طبق شكل شماره 1) افزود .  كليد شماره 45 در سمت راست رديف بالائي حروف و كليد شماره 46 در سمت راست رديف مياني حروف افزوده مي‏شود . 

 4 ـ 2 ـ 7 ـ اگر ماشين تحرير داراي چهل و هفت كليد باشد بايد كليدهاي شماره 45 و 46 را مانند بند فوق و كليد شماره 47 را در سمت چپ رديف پائيني حروف به كليدها افزود ( طبق شكل شماره يك .) 

 4 ـ 2 ـ 8 ـ اگر ماشين تحرير داراي چهل و هشت كليد باشد بايد كليدهاي شماره 45 و 46 و 47 را طبق بند فوق و كليد شماره 48 را در سمت چپ رديف اعداد به صفحه كليدها افزود ( طبق شكل شماره يك )

 4 ـ 2 ـ 9 ـ در صورتي كه ماشينهاي تحريري با تعداد بيشتري كليد مورد احتياج باشد كليدها بايد همه در چهار رديف قرار داده شوند لكن خريدار بايد درباره چگونگي كليدهاي اضافي با سازنده قبلا توافق نمايد .  اين گونه ماشينهاي تحرير فقط به طور خصوصي و بر حسب سفارش صريح خريدار بايد ساخته و تحويل شود . 

 4 ـ 3 ـ فاصله ميان كليدها :

 4 ـ 3 ـ 1 ـ فاصله افقي ميان مراكز كليدها مجاور در هر رديف بايد در هر ماشين تحرير ثابت و معادل

 

19±1 ميليمتر باشد . اين فاصله در شكل شماره 1 با علامت a نمايانده شده است . 

 4 ـ 3 ـ 2 ـ در مورد ماشينهاي تحرير برقي فاصله عمودي ميان مراكز كليدهاي دو رديف مجاور بايد در هر ماشين تحرير ثابت و معادل 19±1 ميليمتر باشد .  اين فاصله در شكل شماره 1 با علامت b نمايانده شده است . 

  5 ـ كليدهاي عملكرد ماشين تحرير

 5 ـ 1 ـ كليد فاصله :

 هر ماشين تحرير بايد حداقل يك كليد به شكل ميله براي ايجاد فاصله ميان حروف و اعداد و علامات داشته باشد . اين كليد بايد به موازات كليدهاي حرفي در پائين رديف پائيني حروف قرار گيرد ( چنانچه در شكل شماره 1 نمايانده شده است .) 

 5 ـ 2 ـ كليدهاي مبدله :

 5 ـ 2 ـ 1 ـ ماشينهاي تحرير بايد داراي دو كليد مبدله باشند يكي در سمت راست و ديگري در سمت چپ رديف پائيني حروف ( چنانچه در شكل شماره يك ديده مي‏شود .) جاي كليد مبدله سمت چپ بايد همواره در خانه ب 99 طبق شكل شماره يك باشد . 

 يادآوري  كليد مبدلي كليدي است كه به كمك آن مي‏توان يكي از دو حرف يا علامت يا عدد را كه روي هر كليد حرفي نقش شده است به دلخواه تايپ كرد .  اگر كليد مبدله به پائين فشرده شود فقط مي‏توان حروف يا علاماتي را تايپ كرد كه در بالاي هر كليد حرفي منقوش است .  چون كليد مبدله رها شود فقط حروف منقوش در پائين هر كليد را مي‏توان تحرير كرد .  ماشين نويس مي‏تواند از هر يك از دو كليد مبدله راست يا چپ براي اين منظور استفاده نمايد بسته به اين كه انگشتان كدام طرف آزاد باشد . 

 ( در ماشينهاي تحرير معمولي كليد مبدله يكي از دو انتخاب را به دست مي‏دهد اما در برخي ماشينهاي تحرير اختصاصي ممكن است سه انتخاب وجود داشته باشد .) 

 5 ـ 2 ـ 2 ـ كليد قفل مبدله نيز بايد در مجاورت كليد مبدله چپ و درست بالاي آن در كنار رديف مياني حروف تعبيه شود ( چنانچه در شكل شماره 1 ملاحظه مي‏شود .) 

 يادآوري  هنگامي كه كليد قفل مبدله به پائين فشرده شود كليدهاي مبدله را در وضع پائين ثابت نگه مي‏دارد و در نتيجه فقط حروف يا علاماتي تايپ مي‏شود كه در بالاي هر كليد حرفي نوشته شده است .  در برخي ماشينهاي تحرير روي اين كليد نوشته شده است " بسته " در برخي ماشينهاي تحرير دستي دو كليد قفل مبدله يكي در سمت راست و ديگري در سمت چپ تعبيه شده است كه هر دو در بالاي كليدهاي مبدله قرار دارند . 

 5 ـ 2 ـ 3 ـ معمولا با هر يك از دو كليد مبدله مي‏توان كليد قفل مبدله را آزاد كرد تا به حالت عادي برگردد اما در صورتي كه در نوعي از ماشين تحرير فقط يكي از اين دو كليد براي آزاد كردن قفل مبدله آماده شده باشد آن كليد بايد كليد مبدله سمت چپ باشد . 

 يادآوري  چون كليدهاي مبدله علاوه بر كار تبديل حروف بالائي و پائيني دكمه‏ها قدرت باز كردن قفل مبدله را نيز دارند لذا در برخي ماشينهاي تحرير روي آن كلمه " باز " نوشته شده است . 

 5 ـ 2 ـ 4 ـ كليدهاي مبدله ( كه شامل قفل مبدله نيز مي‏شود ) بايد از نظر شكل با كليدهاي حرفي فرق داشته باشند . 

 5 ـ 3 ـ كليدهاي آزاد كردن حاشيه و برگشت . 

 5 ـ 3 ـ 1 ـ در ماشينهاي تحرير بايد يك كليد براي آزاد كردن حاشيه و يك كليد براي برگشت تعبيه شود كليد آزاد كردن حاشيه بايد در سمت چپ و كليد برگشت در سمت راست صفحه كليدها قرار داده شود . 

 يادآوري  كليد آزاد كردن حاشيه علاوه بر آن كه حاشيه را آزاد مي‏كند معمولا براي آزاد كردن بازوهاي چاپ ( يا گير حروف ) نيز به كار مي‏رود بدين معني كه وقتي دو يا چند بازوي چاپ روي هم قرار مي‏گيرد با فشار اين كليد مي‏توان آنها را آزاد كرد و به جاي خود برگرداند همچنين در برخي از ماشينها مي‏توان به وسيله اين دكمه پاراگرافها ( قطعه‏هاي نوشته ) را كنگره دار و مضرس كرد .  كليد برگشت كه در برخي ماشينها به نام كليد عقب خوانده شده است براي برگرداندن نرده به اندازه يك فاصله در هر بار به كار مي‏رود . 

 5 ـ 3 ـ 2 ـ كليد آزاد كردن حاشيه را مي‏توان در سمت چپ صفحه كليدها كنار رديف بالائي حروف و يا در سمت چپ در كنار كليد جدول باز كن ( نگاه كنيد به بند 5 ـ 4 ـ 5) قرار داد . 

 5 ـ 3 ـ 3 ـ كليد برگشت را مي‏توان در سمت راست صفحه كليدها در كنار رديف بالائي حروف و يا در سمت راست در كنار كليد جدول بند ( نگاه كنيد به بند 5 ـ 4 ـ 4) قرار داد . 

 5 ـ 4 ـ كليدهاي جدول :

 5 ـ 4 ـ 1 ـ در هر ماشين تحرير بايد يك دستگاه جدول ساز به صورت يك يا چند كليد بر روي صفحه كليدها تعبيه شود . 

 يادآوري  منظور از دستگاه جدول ساز يك يا چند كليد است كه به كمك آنها مي‏توان فاصله‏هاي مناسب براي جدولها يا تايپ اعداد تنظيم كرد . 

 5 ـ 4 ـ 2 ـ اگر دستگاه جدول ساز به صورت ميله باشد بايد اين ميله به طور افقي به موازات رديفهاي كليدهاي حرفي در بالاي رديف اعداد قرار داده شود . 

 5 ـ 4 ـ 3 ـ اگر دستگاه جدول ساز به صورت دكمه‏هاي دهدهي باشد بايد كليدهاي آن به طور افقي به موازات رديفهاي كليدهاي حرفي در بالاي رديف اعداد قرار داده شوند . 

 5 ـ 4 ـ 4 ـ در سمت راست دستگاه جدول ساز بايد يك كليد جدول بندي براي ايجاد و تنظيم جدول تعبيه شود تا با كمك آن بتوان به تنظيم فاصله‏هاي جدول به وسيله دستگاه جدول بندي پرداخت . 

 5 ـ 4 ـ 5 ـ در سمت چپ دستگاه جدول ساز بايد يك كليد جدول باز كني براي خنثي كردن جدولي كه قبلا تنظيم شده است تعبيه شود . 

 5 ـ 5 ـ كليد حركت نرده :

 5 ـ 5 ـ 1 ـ ماشينهاي تحرير بايد دستگاهي براي بازگشت نرده به جاي خود براي رسيدن به اول سطر داشته باشد .  اين دستگاه يا به صورت اهرم است و يا به صورت دكمه ( كليد .)

 5 ـ 5 ـ 2 ـ در ماشينهاي تحرير دستي كه بازگشت نرده در آنها به وسيله دست صورت مي‏گيرد بايد اهرمي در قسمت چپ نرده تعبيه شود كه به وسيله آن بتوان نرده را به جاي اصلي خود برگرداند .  اين اهرم بايد در عين حال ايجاد كننده فاصله ميان سطرها باشد . 

 5 ـ 5 ـ 3 ـ در ماشينهاي تحرير برقي كه بازگشت نرده در آنها به وسيله نيروي برق انجام مي‏گيرد بايد دست كم يك كليد براي بازگشت نرده تعبيه شود كه در سمت راست صفحه كليدها در كنار كليدهاي حرفي قرار گيرد .  اين كليد نيز بايد در عين حال ايجاد كننده فاصله ميان سطرها باشد .  محل اين كليد در منتهي اليه سمت راست رديف مياني حروف خواهد بود . 

 5 ـ 6 ـ نشانه‏هاي كليدهاي عملكرد ماشين تحرير :

 روي كليدهاي عملكرد ماشين تحرير نبايد كلمه يا حرفي نقش شود و براي مشخص كردن آنها در صورت لزوم بايد از علاماتي به شرح زير استفاده كرد :

 5 ـ 6 ـ 1 ـ روي كليد جدول بندي ( نگاه كنيد به بند 5 ـ 4 ـ 4) بايد علامت بعلاوه در داخل يك دايره كوچك نقش شود بدين صورت:

 5 ـ 6 ـ 2 ـ روي كليد جدول بازكني ( نگاه كنيد به بند 5 ـ 4 ـ 5) بايد علامت منها در داخل يك دايره كوچك نقش شود بدين صورت:

 يادآوري  علت محصور كردن علامات بعلاوه و منها در دايره اين است كه آنها با علامت بعلاوه و منها در كليدهاي حرفي اشتباه نشوند .  

 5 ـ 6 ـ 3 ـ روي كليد برگشت ( نگاه كنيد به بند 5 ـ 3 ـ 3) بايد علامت پيكان به سوي راست نقش شود بدين صورت:

 يادآوري  در برخي ماشينها علامت پيكان به سوي چپ نقش شده است كه براي ماشينهاي تحرير لاتين درست است ولي براي فارسي غلط است . 

 5 ـ 6 ـ 4 ـ روي كليد آزاد كردن حاشيه ( نگاه كنيد به بند 5 ـ 3 ـ 2) بايد چهار نقطه به شكل رئوس يك مربع يا مستطيل نقش شود بدين صورت:  

 5 ـ 6 ـ 5 ـ روي كليد حركت نرده ( نگاه كنيد به بند 5 ـ 5 ـ 3) بايد علامت پيكان به سوي راست با دنباله‏اي به سمت بالا نقش شود بدين صورت:  

 5 ـ 6 ـ 6 ـ روي كليد قفل مبدله ( نگاه كنيد به بند 5 ـ 2 ـ 2 ـ) بايد علامت پيكان به سوي پايين نقش شود بدين صورت:  

 5 ـ 6 ـ 7 ـ روي كليد مبدله ( نگاه كنيد به بند 5 ـ 2 ـ 1) بايد علامت پيكان به سوي بالا نقش شود بدين صورت:

 5 ـ 6 ـ 8 ـ روي كليد فاصله ( نگاه كنيد به بند 5 ـ 1) بهتر است هيچ علامتي نقش نشود بدين صورت:

 5 ـ 6 ـ 9 ـ كليد جدول ساز اگر به صورت ميله باشد ( نگاه كنيد به بند 5 ـ 4 ـ 2) بايد روي آن خطهاي كوچك مقطع ( تيره ) نقش شود بدين صورت:

 5 ـ 6 ـ 10 ـ كليد جدول ساز اگر به صورت دكمه باشد ( نگاه كنيد به بند 5 ـ 4 ـ 3) بايد روي هر دكمه عدد اعشاري مربوطه ثبت شود بدين صورت:

  6 ـ تعداد حروف , علامات و اعداد

 6 ـ 1 ـ ماشينهاي تحريري كه داراي 46 كليد حرفي هستند به عنوان ماشين تحرير استاندارد شناخته مي‏شوند ( نگاه كنيد به بند 3 ـ 2) و بايد 92 حرف , علامت و عدد به ترتيبي كه در اين استاندارد تعيين شده است داشته باشند .  اين تعداد را مي‏توان به شش گروه به شرح زير تقسيم كرد :

 الف ـ 64 حرف فارسي شامل حروف تنها , اول , وسط و آخر ( نگاه كنيد به پيوست شماره 1 از 1 تا .64) 

 ب ـ 2 علامت تكميلي حروف يعني : تشديد و مد ( شماره‏هاي 65 و 66 پيوست شماره 1) اين دو علامت روي دكمه ساكن ( كليد مرده ) قرار دارند .  ضمنأ شماره 67 را كه هم علامت تنوين است و هم علامت نقل قول نيز مي‏توان از اين گروه به شمار آورد . 

 ج ـ 5 علامت نقطه گذاري يعني : علامات نقل قول , نقطه , ويرگول , سئوال و دو نقطه ( شماره‏هاي 67 تا 70 و شماره 90 پيوست شماره .1)  البته برخي ديگر از علامات نقطه گذاري هست كه در زير به عنوان علامات رياضي نام برده شده‏اند . 

 د ـ 10 رقم اعداد هندسي يعني از 1 تا 9 با صفر ( شماره‏هاي 71 تا 80 پيوست شماره 1)

 ه  ـ علامت اختصاري  ( شماره 81 پيوست شماره 1)

 و ـ 10 علامت رياضي يعني : منها , ضربدر , بعلاوه , مميز , درصد , پرانتز باز , پرانتز بسته , مساوي , كروشه باز و كروشه بسته ( شماره‏هاي 82 تا 88 شماره‏هاي 89, 91 و 92 پيوست شماره 1)

 يادآوري  علامت منها براي كشيدن حروف و بريدن كلمات مركب نيز به كار مي‏رود و نيز به جاي پرانتزها و كروشه‏ها مي‏توان از آن در نقطه گذاري استفاده كرد .

 6 ـ 2 ـ ماشينهاي تحريري كه داراي 45 كليد حرفي هستند بايد 90 حرف , علامت و عدد به ترتيبي كه در اين استاندارد تعيين شده است داشته باشند .  اين تعداد مطابق تعداد مذكور در بند 6 ـ 1 است منهاي دو علامت كروشه . 

 يادآوري  كليدهاي شماره 45 و 46 از نظر علامات و حروف آزاد هستند و آنچه در اين استاندارد پيشنهاد شده است جنبه توصيه دارد . 

 6 ـ 3 ـ ماشينهاي تحريري كه داراي 44 كليد حرفي هستند بايد 88 حرف , علامت و عدد به ترتيبي كه در اين استاندارد تعيين شده است داشته باشند .  اين تعداد مطابق تعداد مذكور در بند 6 ـ 2 است منهاي دو علامت مساوي و دو نقطه . 

 6 ـ 4 ـ ماشينهاي تحرير كيفي كه داراي 43 كليد حرفي هستند بايد 86 حرف , علامت و عدد به ترتيبي كه در اين استاندارد تعيين شده است داشته باشند .  اين تعداد مطابق تعداد مذكور در بند 6 ـ 3 است منهاي دو علامت از چهار علامت ريال , ويرگول , ضربدر و بعلاوه .  در اين مورد بهتر است حتي‏المقدور دو علامت اول يعني ريال و ويرگول حذف شود ( نگاه كنيد به بند 4 ـ 2 ـ .3) 

 6 ـ 5 ـ ماشينهاي تحرير كيفي كه داراي 42 كليد حرفي هستند بايد 84 حرف , علامت و عدد به ترتيبي كه در اين استاندارد تعيين شده است داشته باشند .  اين تعداد مطابق تعداد مذكور در بند 6 ـ 3 است منهاي چهار علامت ريال , ويرگول , ضربدر و بعلاوه . 

 6 ـ 6 ـ ماشينهاي تحرير فارسي نبايد كمتر از 42 كليد حرفي داشته باشند و نيز معمولا حداكثر تا 46 كليد حرفي دارند لكن در صورتي كه استثنأ " داراي 47 كليد حرفي باشند مي‏توان دو علامت > و < ( كوچكتر است از و بزرگتر است از ) را بر روي كليد 47 اضافه كرد و در صورتي كه داراي 48 كليد حرفي باشند مي‏توان علاوه بر دو علامت مذكور علامت نصف )(و علامت تعجب )!(ا اضافه كرد و يا آن كه دو كليد 47 و 48 را به علائم خاص رياضي يا زبان‏شناسي اختصاص داد مثلا زير و زبر و پيش يا علامت ليره و دلار و يا علامات نيم و ربع و يا حروف ”ه” و”ـه” و امثال آنها . 

 تعيين اين گونه علامات به عهده خريدار است و به هر حال بايد توجه داشت كه كليدهاي شماره 45 و 46 و 47 و 48 آزاد هستند و مي‏توان هر گونه حرف يا علامت كه لازم باشد بر روي آنها قرار داد لكن حتي‏المقدور بايد به توصيه‏هاي اين استاندارد در مورد اين چهار كليد توجه داشت .  اما ماشينهاي تحرير فارسي كه بيش از 48 كليد حرفي داشته باشند خارج از استاندارد محسوب مي‏گردند و در صورتي كه خريدار به نوع خاصي از ماشين تحرير نياز داشته باشد كه داراي بيش از 48 كليد حرفي باشد و يا ترتيب حروف و علامات در آن با مندرجات اين استاندارد مغاير باشد بايد نوع مورد نياز خود را با مشخصات كامل صريحأ تعيين كند و به تعداد محدود براي مصرف شخصي خود ( و نه فروش تجاري ) به سازنده سفارش دهد .  مفاد اين بند همچنين در مورد ماشينهاي تحرير كه از نظر نوع حروف , علامات و اعداد و يا ترتيب آنها مغاير با اين استاندارد باشد نيز صادق است و بايد خريدار نيازمنديهاي خود را صريحأ تعيين كند و به تعداد محدود براي مصرف شخصي سفارش دهد .  ضمنأ در پيوست شماره 2 تعدادي از علامات و حروف كه در برخي از ماشينهاي تحرير فعلي وجود دارد و به علت عدم نياز و بودن امكانات كافي از ماشينهاي تحرير استاندارد حذف شده است .  براي راهنمائي اينگونه خريداران درج گرديده است .

 يادآوري  از ميان كليدهاي مختلف فقط كليد شماره 43 ساكن است يعني دو علامت تشديد و مد كه روي آن قرار دارد در موقع تايپ روي حروف ديگر ثابت مي‏ماند و فاصله با حرف بعدي ايجاد نمي‏كند .  اين كليد در شكل شماره يك با علامت DK مشخص شده است . 

 البته همانگونه كه در تبصره 15 پيوست شماره 1 ذكر شده است مي‏توان به جاي علامتهاي تشديد و مد از علامات مساوي و " آ " استفاده كرد و كليد را متحرك نمود . 

  7 ـ ترتيب حروف , علامات و اعداد

 7 ـ 1 ـ منظور از ترتيب در اين جا محل قرار گرفتن حروف , علامات و اعداد بر روي صفحه كليدها است به طوري كه جاي هر حرف , علامت يا عدد همواره مشخص و بر روي يك كليد ثابت باشد . 

 7 ـ 2 ـ ترتيب حروف , علامات و اعداد در ماشينهاي تحرير فارسي بايد ثابت و يكسان و مطابق با دستورهاي اين استاندارد باشد .  هيچگونه تغييري در ترتيب حروف , علامات يا اعداد بر روي صفحه كليدها مجاز نخواهد بود مگر در مواردي كه در اين استاندارد صريحأ مجاز دانسته شده باشد . 

 7 ـ 3 ـ ترتيب حروف , علامات و اعداد بر روي صفحه كليدهاي ماشينهاي تحرير فارسي بايد مطابق شكل شماره 2 و مندرجات  پيوست شماره 1 باشد . 

  8 ـ شكل حروف , علامات و اعداد

 8 ـ 1 ـ چگونگي حروف , علامات و اعداد از نظر وضع ظاهري بايد در كليه ماشينهاي تحرير فارسي مطابق شرايط مندرج در پيوست شماره 1 باشد . 

 8 ـ 2 ـ طرح حروف , علامات و اعداد ( به اصطلاح چاپخانه فيس 1 حروف ) آزاد است و بستگي به نظر سازندگان مختلف دارد .  ماشينهاي تحريري كه داراي گوي تحرير هستند ( نگاه كنيد به بند 2 ـ 3) مي‏توانند چندين نوع حروف مختلف از نظر طرح داشته باشند . 

 

 

  پيوست شماره 1 ـ تعداد , ترتيب و شكل حروف

 حروف , علامات و اعدادي كه بايد در ماشينهاي تحرير فارسي وجود داشته باشند در زير فهرست وار تعيين مي‏گردد . ابتدا هر حرف يا علامت يا عدد به طوري كه در صفحه كليدها ديده مي‏شود درج مي‏گردد و سپس نام آن در داخل پرانتز نمايانده مي‏شود .  آنگاه جاي آن در صفحه كليدها با ذكر يك عدد كه حاكي از شماره كليد مورد نظر در شكل شماره 1 است تعيين مي‏گردد و چون بر روي هر كليد دو حرف يا علامت يا عدد وجود دارد حرف بالائي با نشانه " ف " و حرف پائيني با نشانه " ت " مشخص مي‏گردد .  در صورتي كه توضيحاتي در مورد شكل حروف و علامات و اعداد لازم باشد تحت عنوان " تبصره " ذكر مي‏گردد . مراعات اين توضيحات اجباري است .  اينك فهرست حروف و علامات و اعداد .

 1 ـ 1 ( الف .)            23 ت

 تبصره 1 ـ طرح اين حرف بايد به صورتي باشد كه بتوان آن را هم به جاي الف تنها به كار برد و هم به جاي الف آخر . همچنين شكل آن و طرز قرار گرفتن آن بايد با عدد يك فرق آشكاري داشته باشد .  الف مستقيم است و عدد يك انحنا دارد ضمنأ الف پائين‏تر از عدد يك قرار مي‏گيرد . 

 

 تبصره 2 ـ طرح 16 حرف اخير بايد طوري باشد كه حروف تنها را بتوان به جاي حرف آخر و حروف اول را بتوان به جاي حرف وسط به كار برد . 

 

 تبصره 3 ـ طرح پنج حرف اخير بايد مانند طرح الف طوري باشد كه بتوان آنها را هم به جاي حروف تنها و هم به جاي حروف آخر به كار برد . 

 

 تبصره 4 ـ مفاد تبصره 2 در مورد هشت حرف اخير نيز بايد مراعات شود . 

 

 تبصره 5 ـ طرح دو حرف اخير بايد طوري باشد كه بتوان آنها را به جاي حروف تنها , حروف اول , حروف وسط يا حروف آخر به كار برد . 

 

 تبصره 6 ـ غالبأ در ميان دو حرف شماره 45 و 47 يك كاف كوفي بسيار كوچك ( كه شبيه همزه است ) مي‏گذارند و بخصوص اين علامت براي امتياز كاف تنها از لام تنهاست كه در دست خط اگر سركش كاف گذاشته نشود با هم مشتبه مي‏شوند .  چون در طرح كاف وجود يك سركش در نظر گرفته شده است لذا ديگر نيازي به كاف كوفي كوچك نيست و نبايد در طرح حروف از اين علامت براي حروف كاف و گاف استفاده شود . 

 

 تبصره 7 ـ طرح 14 حرف اخير از شماره 41 تا 54 نيز بايد طبق مفاد تبصره 2 باشد . 

 55 ـ و ( واو .)      33 ت

 تبصره 8 ـ مفاد تبصره 3 در مورد واو نيز بايد مراعات شود . 

 56 ـ ه '' ( هأ اول .)        30 ت

 57 ـ '' ه '' ( هأ وسط .)   32 ت

 تبصره 9 ـ طرح حرف 57 مي‏تواند به صورت يك چشم باشد يا دو چشم برخلاف حرف 56 كه بايد فقط دو چشم باشد لكن در صورتي كه حرف 57 به صورت دو چشم ساخته شود بايد دو چشم آن به طور عمودي روي هم قرار گيرد در حالي كه در حرف 56 دو چشم به طور افقي در كنار يكديگر خواهند بود . 

 58 ـ ه ( هأ تنها .)          30 ف

 تبصره 10 ـ مفاد تبصره 1 بايد در مورد شماره 58 نيز مراعات شود يعني طرح آن طوري باشد كه هم به جاي حرف آخر به كار رود و هم به جاي حرف تنها . 

 59 ـ ي ( يأ تنها .)          11 ف

 60 ـ ي '' ( يأ اول .)     11 ت

 تبصره 11 ـ مفاد تبصره 2 در مورد حرف شماره 60 نيز بايد مراعات شود . 

 61 ـ ي ( يأ آخر .)  9 ف

 62 ـ لا ( لام الف لا .)       21 ت

 تبصره 12 ـ طرح حرف شماره 62 بايد طوري باشد كه بتوان آن را هم در آخر و هم به صورت تنها به كار برد طرح اين حرف به وسيله كميسيون استاندارد حروف فارسي در ماشين تحرير و كامپيوتر تهيه شده است .  در اين طرح حرف مذكور در پايين حلقه ندارد و شبيه به تركيب لام اول با الف آخر است لكن در شكل قدري انحنا دارد . 

 63 ـ ء ( همزه .)           23 ف

 تبصره 13 ـ طرح حرف شماره 63 بايد طوري باشد كه بتوان آن را به جاي هر دو همزه كه در ماشينهاي تحرير فعلي ديده مي‏شود به كار برد .  در ماشينهاي كنوني يك همزه بر روي كليد ساكن است و ديگري متحرك ( كه اولي معمولا روي كليد شماره 23 و دومي روي كليد شماره 43 قرار دارد .) 

 از همزه ساكن براي نوشتن كلماتي مانند شيئي , مئآل و منشأ استفاده مي‏شود و لذا در بالاي حروف قرار مي‏گيرد اما از همزه متحرك براي نوشتن كلماتي چون انشأ , جزء و املاء استفاده مي‏شود و بنابراين در پايين و به موازات ساير حروف اول قرار مي‏گيرد .  طبق طرح كميسيون استاندارد حروف فارسي در ماشين تحرير و كامپيوتر به جاي اين دو حرف فقط يك همزه به كار مي‏رود كه محل قرار گرفتن آن بينابين هر دو همزه فوق است و بر روي كليد متحرك قرار دارد و بنابراين مي‏توان آن را به جاي هر دو همزه فوق به كار برد . زير همزه نبايد خطي وجود داشته باشد . 

 64 ـ ئ '' ( همزه مركب يا به اصطلاح چاپخانه همزه اول .)       9 ت

 تبصره 14 ـ اين همزه براي نوشتن كلماتي مانند رئيس , قائل و لئام به كار مي‏رود . 

 65 ـ  ¾ ( علامت تشديد .           43 ف ( اين علامت در هنگام تحرير ساكن است )

 66 ـ  ذ ( علامت مد .)       43 ت ( اين علامت در هنگام تحرير ساكن است )

 تبصره 15 ـ مي‏توان به جاي علامات شماره 65 و 66 به ترتيب دو علامت مساوي (=) و الف مدي ( آ ) را بر روي كليد 43 قرار داد و در اين صورت كليد 43 ساكن نخواهد بود . 

 67 ـ " ( علامت تنوين و نقل قول .)  37 ف

 تبصره 16 ـ طرح علامت شماره 67 بايد طوري باشد كه بتوان آن را هم به جاي تنوين و هم به جاي علامت نقل قول باز و هم به جاي علامت نقل قول بسته به كار برد . 

 68 ـ.  ( علامت نقطه .)  21 ف

 تبصره 17 ـ طرح علامت نقطه بايد به كلي با طرح صفر ( شماره 80) فرق داشته باشد بدين معني كه نقطه گرد و توپر است و صفر مربع و گوشه دار يا به صورت دايره تو خالي ( مجوف ,) نقطه كوچكتر از صفر است و همواره در پايين خط قرار مي‏گيرد در حالي كه صفر بزرگتر است و به موازات حروف و اعداد واقع مي‏شود . 

 69 ـ, ( علامت فاصله , ويرگول .)     1 ت

 تبصره 18 ـ دم علامت فاصله بايد رو به بالا و متمايل به سوي راست باشد برعكس ويرگول لاتين . 

 70 ـ ? ( علامت پرسش يا سئوال .)     29 ت

 تبصره 19 ـ دهانه علامت پرسش بايد به سوي راست باشد . 

 71 ـ 1 ( عدد يك .)  36 ف

 تبصره 20 ـ عدد يك انحنأ داشته باشد و با شكل الف فرق داشته باشد .  ( نگاه كنيد به شماره .1) 

 72 ـ 2 ( عدد دو .)  32 ف

 73 ـ 3 ( عدد سه .)  28 ف

 74 ـ 4 ( عدد چهار .)    24 ف

 تبصره 21 ـ عدد چهار بايد مانند عدد 3 باشد كه دنباله آن در بالا گرد شده باشد نه مانند شكل عين كوتاه . 

 75 ـ 5 ( عدد پنج .)     20 ف

 تبصره 22 ـ عدد پنج بايد مانند شكل قلب يا گلابي باشد يعني در پايين آن برجستگي كوچكي از داخل وجود داشته باشد نه مانند هأ گرد . 

 76 ـ 6 ( عدد شش .)  16 ف

 تبصره 23 ـ عدد شش بايد مانند شكل همزه فارسي باشد نه مانند شكل عدد دو كه دندانه آن در طرف چپ واقع شده است زيرا اگر شش مانند عدد دو مقلوب باشد در نسخه‏هاي پنجم و ششم كه با كاربن تهيه مي‏شود درست مشخص نمي‏گردد و با عدد 1 و 9 ممكن است اشتباه شود . 

 77 ـ 7 ( عدد هفت .)     12 ف

 78 ـ 8 ( عدد هشت .)     8  ف

 79 ـ 9 ( عدد نه .)  4  ف

 80 ـ 0 ( عدد صفر .)     40 ف

 تبصره 24 ـ طرح صفر بايد با طرح نقطه ( شماره 68) فرق كلي داشته باشد .  اگر صفر در كنار عدد يك تايپ شود بايد درست در وسط خط عمودي يك قرار گيرد به عكس نقطه كه بايد در پايين خط درست زير خط عمودي يك واقع شود . 

 ( نگاه كنيد به شماره .68) 

 81 ـ ريال ( علامت اختصاري ريال .)  1 ف

 تبصره 25 ـ علامت ريال شكل كوچك شده كلمه ريال است و از ابداعات كميسيون استاندارد حروف فارسي در ماشينهاي تحرير و كامپيوتر است و عينأ بايد طبق طرح پيشنهادي اين كميسيون باشد .  اين كلمه فقط جاي يك حرف را در متنهاي ماشين شده مي‏گيرد و بخصوص براي كارهاي بانكي و حسابداري بسيار مفيد است و باعث تسهيلات فراوان مي‏گردد . 

 82 ـ  ـ ( علامت منها .)      40 ت

 تبصره 26 ـ طرح اين علامت بايد طوري باشد كه هم به عنوان علامت منها در رياضيات به كار رود و هم براي كشيدن حروف فارسي و البته گاهي نيز مي‏توان از آن به جاي پرانتز در نقطه گذاري استفاده كرد . 

 همچنين در موارد استثنائي مي‏توان از آن در آخر سطر براي نشان دادن كلمه‏اي كه نيمي از آن به اول سطر ديگر برده شده است و يا كلمات مركب كه نيمي از آن در آخر سطر بالا و نيمي در اول سطر پايين آمده است استفاده كرد . 

 83 ـ * ( علامت ضربدر .)      44 ف

 84 ـ + ( علامت بعلاوه .)      44 ت

 85 ـ / ( علامت مميز .)    4  ت

 تبصره 27 ـ خط مميز بايد درست به اندازه اعداد باشد يعني اگر در كنار عدد يك تايپ شود از هيچ طرف بالاتر يا پائين‏تر از خط يك نرود . 

 86 ـ % ( علامت درصد .)  36 ت

 تبصره 28 ـ علامت درصد بايد به صورت مميزي باشد كه يك صفر در سمت چپ در بالا و يك صفر در سمت راست در پايين آن واقع شده است .  دو صفر نبايد به موازات هم باشند زيرا در اين صورت با " صفر مميز صفر " اشتباه مي‏شود و مثلا اگر بنويسيم 22 درصد ممكن است آن را 22 هزارم بخوانند . 

 87 ـ (( علامت پرانتز باز .)     33 ف

 88 ـ) ( علامت پرانتز بسته .)    29 ف

 تبصره 29 ـ تا اينجا حروف و علامات و اعدادي ذكر شد كه در ماشينهاي تحرير با 44 كليد حرفي به كار مي‏روند و چنانچه قبلا در بند 6 ـ 4 ذكر شد در ماشينهاي تحرير كيفي دو علامت شماره 83 و 84 ( يعني ضربدر و بعلاوه ) يا دو علامت 69 و 81 ( يعني ويرگول و ريال ) حذف مي‏شوند . 

 اينك چهار علامت ديگر كه براي ماشينهاي تحرير 46 كليدي است ذكر مي‏شود . 

 89 ـ = ( علامت مساوي .)      45 ف

 تبصره 30 ـ در ماشينهائي كه 44 كليد دارند به جاي اين علامت مي‏توان از دو علامت منها ( شماره 82) استفاده كرد و يا به  جاي تشديد علامت مساوي را بر روي كليد شماره 43 نقش كرد . 

 90 ـ: ( علامت دو نقطه و تقسيم .)    45 ت

 تبصره 31 ـ در ماشينهائي كه 44 كليد دارند به جاي اين علامت مي‏توان از دو علامت نقطه ( شماره 68) استفاده كرد . 

 91 ـ [ ( علامت كروشه باز .)     46 ف

 92 ـ ] ( علامت كروشه بسته .)    46 ف

  پيوست شماره 2 ـ فهرست برخي حروف و علامات اضافي

 در برخي از ماشينهاي تحرير فارسي كه فعلا وجود دارد برخي حروف و علامات ديده مي‏شود كه در استاندارد حاضر وجود آنها زائد تشخيص داده شد و به علت نبودن امكانات كافي از آنها صرف نظر گرديد و فقط در مورد ماشينهائي كه بيش از 46 كليد دارند استفاده از برخي از آنها مجاز شمرده شده است .  ( بند 6 ـ 6 استاندارد حاضر ملاحظه شود .) 

 اين علامات و حروف در زير فهرست وار ذكر مي‏گردند . 

 

 تبصره به جاي علامت تعجب در ماشينهاي تحرير استاندارد مي‏توان از عدد يك و نقطه استفاده كرد . 

 

 

 تبصره بديهي است كه علامات رياضي زيادي وجود دارد كه ممكن نيست همه آنها را روي ماشين تحرير قرار داد و از اين جهت از ذكر همه آنها خودداري مي‏شود و فقط علامتهايي كه در ماشينهاي تحرير فعلي ديده شده است ذكر گرديد .  ماشين نويسهاي با سابقه تصديق كرده‏اند كه اين علامات كه در بالا ذكر شد بسيار بندرت به كار مي‏روند و لذا بهتر است از آنها صرف نظر شود . 

 

 

 

 

1- Face


 

ISLAMIC REPUBLIC OF IRAN

 

Institute of Standards and Industrial Research of Iran

 

ISIRI NUMBER

 

820

 

 

Character arrangement on keyboards of Persian typewriters

 

 

 

2nd Edition